Қазақстанда неліктен кадр тапшылығы орын алды?

Биыл «Атамекен» Ұлттық кәсіпкерлер палатасы кадр қажеттілігіне қатысты сауалнама жүргізді. Сауалнамаға 24,5 мың субъект қатысты. 10,2 мың кәсіпкер кадр тапшылығын көріп отырғандығы анықталды. Оларға барлығы 35,8 мың адам қажет.

Ең көп сұраныс, яғни 79% жұмысшыларға түседі: қара жұмысшылар, сатушы, аспаз, тігінші, тракторшы – механизатор, бухгалтер, құрылысшы, жүргізуші, кірпіш қалаушы, дәнекерлеуші ​​және т.б. Пандемияға дейін бұл көрсеткіш жалпы қажеттіліктің 86%-ын құраған.

«Атамекенде» орын алған жағдайдың себептерін атады. Ведомствоның пайымдауынша, мәселе жалақының төмендігінде, халықтың көші-қонында, пандемия салдарынан шетелдік күштер ағынының азаюында, персоналдың «қартаюында», мемлекеттік білім беру тапсырысын қалыптастыру мен бөлуді үйлестірудегі аса қажеттілікте. 

Бұдан бөлек, мәселе жұмысшы кәсіптерінің (ауыр физикалық еңбек) төмен тартымдылығында.

Мәселен, «Атамекен қолдау орталығы» мобильді жұмыспен қамту орталықтарының психологтар қызметінің мәліметінше, 56% басшылық қызметте жұмыс табуды қалайды, ал тек 14% ғана дене еңбегіне бейім. 

«Кадр тапшылығының салдарын болжау қиын, бірақ қазірдің өзінде орын алған беталыс бизнес тиімділігінің төмендеуіне, сұраныс пен ұсыныстың теңгерімсіздігінің шиеленісуіне, кадр тапшылығына байланысты кәсіпқойлық күйзеліске әкелуі мүмкін», - деп санайды Ұлттық кәсіпкерлер палатасында.

#Кім кінәлі? Коронавирус па, цифровизация ма? 

Еңбек министрлігінің Адам ресурстарын дамыту орталығында қазіргі кездегі кадр тапшылығының басты себебі коронавирустық пандемия және жасанды интеллекттің енгізілуі деп аталды.

«2020 жылы әлем бойынша әрбір бес жұмысшы үйден жұмыс істеуге мәжбүр болды, ал ЕО елдерінде қызметкерлердің 40% «қашықтан жұмыс істеуге» ауысты. Еңбек нарығы болып жатқан өзгерістерге тез бейімделуге мәжбүр болды. Көптеген кәсіпорындарда қызметкерлерді қысқарту немесе қызметкерлерді мерзімсіз демалысқа жіберу, жұмыс уақытын қысқарту немесе қызметкерлерді қашықтан жұмыс форматына ауыстыру қажеттілігі туындады», - дейді Орталықта.

Мысалы, Қазақстанда уақытша жұмыссыздар саны 2020 жылдың екінші тоқсанында 129 мыңнан 536 мың адамға дейін төрт есеге өсті. Сондай-ақ, Қазақстанда бір әрекеттегі ШОБ субъектісі бар болғаны 2,5 жұмыс орнын, ЭЫДҰ елдерінде орта есеппен 7 жұмыс орнын құрады.

Бұдан бөлек, Қазақстанда жұмыс орындарының 52%-ы автоматтандырудың жоғары немесе елеулі тәуекеліне ұшырайды, ЭЫДҰ бойынша орта есеппен – 47%-ы.

Айта кетелік, «Атамекен» бұл ұсыныстарды мемлекеттік органдар мен үкімет алдында жариялады.

Еңбек министрлігі 2020 жылдан бастап дағдарыс кезінде азаматтарды жұмыспен және табыспен қамтамасыз ету үшін жаңа екі жылдық Жұмыспен қамту жол картасы жүзеге асырылып жатқанын хабарлады. Мәселен, өткен жылы 239 мың адам жұмыспен қамтылған. «Еңбек» мемлекеттік бағдарламасы бойынша тағы 319 мың адам тұрақты жұмыспен қамтылды. Биыл тағы кемінде 700 000 адамға оқыту, жұмысқа орналасуға жәрдемдесу және бизнеске тарту арқылы жұмыс тауып, табыстарын арттыруға қолдау көрсетіледі.

#Цифровизация салдарынан жұмысын қысқартуға қандай салалар көбірек ұшырайды

Жойылып кетудің ең жоғары қаупі - болжамды және әдеттегі кәсіптер, оларда біліктілік деңгейі орташа жұмысшылар ең көп жұмыс істейді. Автоматтандыруға ең қолайлыларға - банк, өндіріс, тасымалдау және сақтау салалары жатады.

Мысалы, өңдеу өнеркәсібінде тек роботтарды пайдалану 20 миллионға дейін жұмыс орнын жоғалтуға алып келеді. 

«Банк операциясы жұмыскерінің жұмысын біртіндеп банкоматтар алмастыруда. Бұрын оның көмегімен жасаған операциялар үшін бізге енді оператор қажет емес: не интернет арқылы өзіміз жасаймыз, не банкке келіп банкомат арқылы жасаймыз. Бірақ егер біз қолайсыз ауа-райында және көше шалшықтарынан кейін банкке кірсек, аяқ киімімізден лай ағып кетсе, артымыздан швабралары бар екі тазалаушы дереу осы балшықты тазалауға жүгіреді. Ал бұл күнделікті емес, өте қарапайым, өте білікті емес жұмыс автоматтандырыла алмайды - капиталмен ауыстырылмайды», - дейді Владимир Гимпельсон, Жоғары Экономика мектебі жанындағы Еңбекті зерттеу орталығының директоры.

 Адам ресурстарын дамыту орталығының мамандары қазір когнитивті, әлеуметтік-мінез-құлық және цифрлық дағдылар бірінші орында тұрғанын айтады. Сонымен қатар, «білімдер экономикасының» қалыптасуы жағдайында шығармашылық пен «жұмсақ» дағдылардың да құндылығы артып келеді (soft skills). 

Ересектердің дағдыларын шолу қазақстандық жұмысшылардың 12,6%-ы кешенді тапсырмаларды қамтитын қызметке ешқашан тартылмағанын көрсетті.

Ескі жұмыс орындарының жойылып, жаңа жұмыс орындарының пайда болуымен қатар, еңбек ресурстарын даярлау деңгейіне қойылатын талаптар да өзгеруде.

Жұмыс берушілер қазірдің өзінде қызметкерлерден сыни тұрғыдан ойлау және талдау, мәселелерді тез және тиімді шешу қабілеті, көшбасшылық және эмоционалдық интеллект, сондай-ақ белсенді оқу, күйзеліске төзімділік және икемділік сияқты өзін-өзі басқару дағдыларымен қатар, күрделі білімдер мен құзыреттерді талап етуде.