Қарлығаш Нұғыманова: «Жергілікті жердегі ұрлық сіздің бизнесіңізді қалай бұзуы мүмкін?»

# Бизнестегі алаяқтықтың ең көп таралған түрлері

Нұғыманова бизнестегі алаяқтық процестің барлық кезеңдерінде мүмкін екенін айтады. Ең көп таралған-активтерді заңсыз иемдену: ақша, қорлар, негізгі құралдар. Екінші орында — парақорлық және жемқорлық.

«Алаяқтықтың сипаты көбінесе компанияның көлеміне байланысты. Менің бақылауларыма сүйене отырып, ішкі бақылау жүйесі құрылған ірі компанияларда (100-ден астам қызметкер) (бұл компания ішіндегі бизнес-процестерді реттейтін компанияның рәсімдері мен саясаты), сондай-ақ ішкі аудит қызметі бар, алаяқтық жағдайлары көбінесе бақылаудың болмауымен байланысты емес. Шағын компанияларда-дәл бақылаудың жоқтығынан. Бұл компания қызметкерлері немесе өндіріс мамандары деңгейіндегі алаяқтық», - дейді Қарлығаш Нұғыманова.

Бақылау жүйесі құрылған ірі компанияларда алаяқтық парақорлық және параға сатып алу сипатында болады. Мұнда аудиторлар компания мен ұйымдар арасында жасалған келісімшарттарға, баға белгілеуге ерекше назар аударады, өйткені тәуекел осы салада. Ал шағын компанияларда ішкі бақылау жүйесіне және оның жұмысына назар аудару керек

Нұғыманова алаяқтықтан бизнестің ең көп шығыны парақорлық, сыбайлас жемқорлық және параға сатып алу нәтижесінде болатынын айтты.

«Бұл компанияның барлық бизнес-процестерінде, оның үстіне шикізатты, материалдарды, көрсетілетін қызметтерді сатып алу кезінде немесе тауарды өткізу кезінде анық байқалады. Алаяқтықтың бұл түрі шағын және ірі компанияларда кездеседі. Егер оған компанияның топ-менеджменті қатысса, онда алаяқтықты ашу, оның үстіне оны дәлелдеу өте қиын», - деп түсіндіреді маман.

Ең көп анықталған фактілер компания қызметкерлері қатысатын орта деңгейдегі алаяқтықпен байланысты.

#Неліктен алаяқтарды жазалау қиын

Алайда, аудит немесе ішкі тергеу нәтижелері бойынша аудиторларды тартпай-ақ, басшылық алаяқтық фактілерін анықтаса да, ол органдарға жүгінбеу туралы шешім қабылдайды.

Дәлелдемелер базасы болса да, басшылық алаяқтарды жазалау үшін әрдайым соңына дейін істі бастамайды, процедураның өзі өте күрделі, деп қосты ол. Көптеген құжаттар, сараптамалық және аудиторлық қорытынды қажет.

«Менің тәжірибемде компания қызметкерін алаяқтық үшін жауапқа тарту үшін бір жыл қажет болуы мүмкін. Сондықтан біздің сатушылар бутиктен бутикке барып, мүлік пен кассаны иемденеді, сондықтан ломбардтағы бағалаушылар алтын мен ақшаны иемденіп, жазасыз қалады. Ал туристік бизнеске қызметкер келеді, клиенттерден ақша алады, оларды көрсетпейді, жұмыстан шығып кетеді», – деп есептейді Қарлығаш Нұғыманова.

Оның пікірінше, Қазақстанда компания басшылығының құлықсыздығынан және жауапкершілікке тарту рәсімінің күрделілігінен орта буындағы алаяқтық дамыған. ШОБ осыдан қатты зардап шегеді.

«Мен әр саланың өз чаттары бар екенін білемін, онда басшылар алаяқтарға-қызметкерлерге құжаттама жасайды. Іс жүзінде бұл жазасыздық үлкен қылмыстарға әкеледі. Бұл ШОБ - тың құлықсыздығы ғана емес, онда объективті себептер де бар: сол ШОБ еңбек заңнамасын әрдайым сақтамайды, жалақыны әрдайым уақытында төлемейді, демалыс бермейді», - дейді ол.

Қарлығаш Нұғыманова елімізде бизнес кәсіпкерлер көлеңкеде жұмыс істеген кезде қалыптасу кезеңінен өткендігіне сенімді.  Қазір бизнесмендердің бизнесті заңды түрде жүргізуіне барлық жағдай жасалған

«Бұған ұмтылатын кәсіпкерлер алаяқтықпен байланысты бизнестегі шығындардан аулақ болады, кем дегенде жауап бере алады. Дәл сол алаяқтар компанияға келмейді, егер бұған дейін біреу алаяқтық үшін түрмеге жабылған болса. Кәсіпкерлерге заңнамаға сәйкес бизнес жүргізу тиімдірек. Бұл оны да қорғайды», - деп қорытындылады ол.