Гаджет және бала: пайдасы мен зияны туралы, ата-анаға пайдалы кеңестер

«Цифрлық әлемнің кері әсерін азайтудың қандай жолдары бар?» - деген сұраққа жауап іздеп көрейік.

Гаджетке тәуелділік мәселесін жеңу үшін ата-ана дер уақытында шара қолдау арқылы, есірткі тәуелділігінен де күрделі тәуелділіктің бұл түрінен оңай құтыла алады. Ол үшін миындағы дофаминнің әсерімен қызыққа батып отырған баланы гаджеттен ажырату мақсатында баланың жанына отырып, ойын қалай болып жатыр, қандай деңгей, қандай кейіпкер, ол не істей алады деген сұрақтарды қойып көңілін бөлу керек.

Егер сіздің сұрақтарыңыз жауапсыз қалса, шыдамдылықпен баланың қасында болып, біртіндеп, асықпай сөйлесе бастаңыз. Баладан алғашқы жауапты алған сәттен бастап ол виртуалды әлемнен шығып, сіздің отырғаныңызды байқайды. Бұл жағдайда дофамин деңгейі төмендей бастайды.

Сөйлесе бастаған кезде тамақ ішу, жуыну немесе сабақтарын қарау керектігін ақырын есіне салыңыз. Осы өмірге «қайтып келудің» «жұмсақ» әдісі қолданылғандықтан сіздің өтінішіңізге құлақ салып, көңіл бөлгеніңізге қуанып, гаджетті өз еркімен өшіретін болады.

Баладан гаджетті алып қою, қолдануына мүлде тыйым салу арқылы гаджеттен қорғаймын деп ойласаңыз қателесесіз. Онымен қоса, бала қатарынан қалып, болашағына кері әсер етуі мүмкін. Деректерге сүйенсек, қазіргі уақытта адамның бір айдың ішінде алған ақпараты XVII ғасырда адамның өмір бойы алатын ақпаратына тең келеді екен.

Ақпараттың ағыны социумға түскен кезде гаджетті мүлде қолына алмаған баланы абыржытып, оның әлеуметтік бейімделуін қиындатуы мүмкін. Осының алдын алу үшін баланы кең таралған пайдалы ақпарат каналдары, технологиялармен уақытылы таныстырып отырған жөн. Бұнымен қатар, гаджеттің қаупін азайтудың келесі түрлерін назарда ұстау ұсынылады:

1. Өзіңіздің де және балаларыңыздың да критикалық ойлауын дамытыңыз. Интернетте жазылғанның барлығы бірдей шындық емес. Ақпаратты мұқият тексеріп, деректің қайнар көзін табуды үйретіңіз. Ақпарат толқынын сүзгіден өткізіп, тек дұрысын алып отыруға баланың әдеттенгені жөн.
2. Балаға интернетте психологиялық қорғаныс құруды үйретіңіз (ғаламторда мазақ объектісіне айналған жағдайда, манипулятор-педофилдың құрағына ілінсе немесе суицидтық топтарға енген болса не істеу керектігін білгеніңіз абзал).
3. Баланың жетілмеген психикасын қорғау үшін ата-аналық бақылау және зиянды ақпараттан қорғау құралдарын орнатыңыз (мысалы, Family Link деп аталатын қосымша арқылы баланың қандай ойындар жүктеп алғаны, GPS арқылы қай жерде жүргенін бақылап отыруға болады).
4. Компьютер, телевизор, планшет, телефонды қолдану уақытына шектеу қойыңыз. Мысалы, балалар ұйықтар алдында екі сағат бұрын осы құрылғыларды пайдалануды доғарулары керек (мұндай ереже жанұя мүшелерімен келісе отырып бекітілсе, бала өзі қабылдаған ережені сақтауға тырысатын болады). Ең маңыздысы, осы уақытта ата-ананың да барлық гаджеттерді авиарежимге қойып, оларды қолданбағаны дұрыс.
5. Балаға жеке деректерді (мысалы, мекенжай, жанұя мүшелері туралы ақпаратты немесе өзін суретке түсіріп жіберуді сұраған болса) танымайтын адамға беруге болмайтынын ескертіңіз және осындай жағдайды міндетті түрде ата-анасына айтуы керек.
6. Сайттардың тарихын тексеріп отырыңыз, онда баланың қараған сайттары көрініп тұрады.
7. Гаджетсіз өмірдің артықшылықтарын көрсетіңіз (бірге электрондық емес ойындар ойнау, қызықты шараларға қатысу, түрлі спортпен шұғылдану, достармен жеке қарым-қатынас жасау).

Дегенмен, гаджеттің пайдалы жақтары да аз емес. Бала қолындағы гаджетті тек ойын-сауық үшін қолданылуы мүмкін. Бірақ гаджетті баланы жан-жақты дамытатын құралға айналдыру ата-ананың қолында. Гаджет несімен пайдалы екенін атап өтсек:

• білім алу үшін (балаға қоршаған орта және оның ережелерімен таныстырады, математика және басқа пәндерді үйретеді);
• сөздік қорды ұлғайтуға;
• шет тілін үйренуге;
• ұсақ моториканы дамытуға (сенсорлық экрандағы ойын ермексаз немесе мойыншақ тізумен салыстырғанда зейінді көбірек талап етеді);
• оқу мен есеп шығаруды үйренуге талпынысты арттыруға (гаджеттегі ойын шарттарын оқиды және жеңіске жету үшін қадамдарын есептеп отырады);
• себеп-салдар байланыстарын қалыптастыруға (экранға басып, белгілі бір әрекеттерді жасау арқылы нәтижеге қол жеткізеді);
• жаңа кәсіп үйренуге (аспаздық, қолөнер, музыкалық аспапта ойнау, видео монтаждау, бағдарлама, қосымша жасау);
• жасөспірімдердің өз бизнестерін жүргізуге. 

Осы мақалада айтылған гаджеттің зиянын азайтып және пайдасын көбейту туралы мәселелерді қорытындылай келе, жақсы ата-ана болу дегеніміз - балаға гаджеттің соңғы моделін, ең қымбат ойыншықтарды, алып беру, қаладағы барлық ойын-сауық орындарына апарып, қымбат үйірме, секцияларды төлеу және әлеуметтік желіге баламен түскен мыңдаған суреттерді салу емес, керісінше балаға күнде уақыт бөліп, көңіл аударып, оған үлгі болу.

Жақсы ата-ана болудың басты құпиясы: бүкіл назарыңызды аударып, гаджетсіз, баламен күнде бірге болуға ең азы 5-10 минут бөлу! Яғни, баламен бірге сапалы уақыт өткізу (мысалы, бірігіп үй шаруасын тындыру, ұзақ серуендер, сурет салу немесе стөл үсті ойындары, т.с.с.) Ең бастысы балаға қызықты болатын іспен бірге айналысыңыз.

Егер де сіз осындай сәттерді қуана өткізе алатын болсаңыз, балаға да бақытты болуды үйретесіз! Ана және әке болу ерлік немесе қиын жұмыс емес, ол өзіңіздің, балаңыздың және өмірдің күнде жаңа қырларын ашып отыратын қызықты саяхат.